Chłopiec z Łabędziem

Dzieło wybitnego rzeźbiarza

"Chłopiec z łabędziem" - fontannowa rzeźba autorstwa pochodzącego z Królewskiej Huty - czyli dzisiejszego Chorzowa - artysty Teodora E. Kalidego (ur. 1801) trafiła do naszego miasta prawdopodobnie pod koniec XIX wieku, a więc już po śmierci autora. Kalide zmarł w Gliwicach w roku 1863.

Rzeźbiarz zaprojektował "Chłopca z łabędziem" w swej berlińskiej pracowni w roku 1834. Zrównoważona, wielokierunkowa kompozycja o zróżnicowanej fakturze, przedstawiająca postać nagiego chłopczyka obejmującego jedną ręką łabędzia o rozpostartych skrzydłach, cieszyła się dużym zainteresowaniem. Odlaną w brązie figurę zakupił król, a szereg innych żeliwnych, a nawet cynkowych jej odlewów odnaleźć można nie tylko w kilku miejscach w Polsce, ale także zagranicą. W 1851 "Chłopiec z łabędziem" zaprezentowany został na pierwszej wystawie światowej w Londynie. Obejrzało go wówczas sześć milionów widzów. Dzieło tak spodobało się Królowej Wiktorii, że zakupiła rzeźbę i nakazała umieścić ją na terenie swej rezydencji na wyspie Wight. Rzeźbę dla Chorzowa zakupiono najprawdopodobniej z asortymentu handlowego huty gliwickiej. Do roku 1912 "Chłopiec..." zdobił miejską fontannę na rynku, później przeniesiony został na Blücherplatz, czyli obecny plac Matejki, gdzie stoi do dziś. Rzeźba jest jednym z symboli naszego miasta. Od początku istnienia "Chorzowianina" jej graficzne wyobrażenie stanowi logo naszego pisma.

W nowej krasie

W roku 2005 przeprowadzono renowację czaszy fontanny z rzeźbą Kalidego. Ponieważ obiekt wpisany jest do rejestru zabytków prace prowadzone były pod nadzorem Miejskiego Konserwatora Zabytków. Rzeźba Kalidego pozostała nietknięta. Renowację "Chłopca z łabędziem" przeprowadzono pod koniec 2003 roku. Usunięto wówczas stare powłoki malarskie, ujawniając drobne wżery i pęknięcia na powierzchni dzieła, w tym duży ubytek na jednej z nóżek chłopczyka. Przy okazji dokładnego szlifowania, polerowania i czyszczenia rzeźby udrożniono przewód doprowadzający wodę do dzioba łabędzia i wprawiono dyszę, dzięki czemu fontanna została przystosowana do swej pierwotnej funkcji. Woda tryskała z dzioba łabędzia, ale odkąd któregoś dnia przewód stracił drożność trysk wody rozmieszczono wokół czaszy i strumienie wody krzyżowały się nad figurką. Po renowacji z 2003 roku planowano ponowne uruchomienie strumienia fontanny z łabędziego dzioba, ale ostatecznie zrezygnowano z tego pomysłu. Po analizach stanu zachowania rzeźby, która jest dziełem oryginalnym, choć kilkakrotnie naprawianym i spawanym, ostatecznie uznaliśmy, że woda może być dla dzieła szkodliwa. Postarano się więc tak poprowadzić strumienie wody, by tryskały z dala od figury.

Z kroniki przykrych wypadków

Zdarzało się, że los nie był łaskawy dla chorzowskiego "Chłopca z łabędziem". Piętno na rzeźbie odciskały wpływy środowiska i chuligańskie wybryki. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku rzeźba uległa poważnemu uszkodzeniu, w efekcie którego konieczne było odlanie nowej szyi łabędzia. Zadanie wykonano w eksperymentalnie pracującej odlewni artystycznej, działającej zaledwie kilka lat w Hucie Kościuszko. Niestety - wykonany tam odlew znacząco odbiega od reszty rzeźby tak pod względem opracowania formalnego, jak i artystycznego. Około roku 1993 rzeźba stała się obiektem bandyckiego napadu - ktoś liczył zapewne na szybki i łatwy zysk. Ciężkiej figury nie udało się jednak skraść. Zepchnięty z cokołu "Chłopiec z łabędziem" po raz kolejny został poważnie uszkodzony. Pieczołowite prace konserwatorskie w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych pozwoliły na ponowną ekspozycję dzieła na placu Matejki. Za zgodą miasta GZUT wykonał wówczas reprodukcję rzeźby i umieścił ją w swojej ofercie handlowej. Jedna z kopii stanęła w Gliwicach.